Các Rối Loạn Hành Vi Thường Gặp ở Trẻ Em

Khoảng hơn 10 năm trước đây, những chủ đề phụ huynh thường thắc mắc là “Con có bị suy dinh dưỡng không?”, “Cân nặng của con như vậy đủ chưa?”, “như vậy con có bị thấp không?”, “ăn gì, uống gì để lên cân, để phát triển chiều cao?”. Ngày nay, bên cạnh những câu hỏi tương tự, có thêm những câu hỏi khác, ví dụ như “Con biết nói như vậy có phát triển bình thường không?”, “Con có biểu hiện như vậy có bị rối loạn tâm lý gì không?”, “Tôi làm vậy có ảnh hưởng đến tâm lý của con không?”. Và nhiều câu hỏi khác có ý nghĩa tương tự. Điều này cho thấy cùng với sự phát triển của kinh tế và xã hội, mối quan tâm về sự phát triển của trẻ em của phụ huynh không còn dừng lại ở thể chất mà còn ở “tâm lý”.

Sức khỏe tinh thần – Mental health (còn được dịch là sức khỏe tâm thần hoặc sức khỏe tâm trí) là thuật ngữ dùng để mô tả tình trạng phát triển “tâm lý”. Ở trẻ em, tình trạng sức khỏe tinh thần có thể được phân loại từ bình thường (hoặc tốt), có các biểu hiện của rối loạn tâm lý cho đến các rối loạn về tâm lý, tâm thần.

Tình trạng sức khỏe tinh thần bình thường giúp trẻ em sinh hoạt, học tập và hòa nhập tốt với môi trường, phát triển về cảm xúc phù hợp với lứa tuổi. Thỉnh thoảng, trẻ em cũng có thể có sự sợ hãi, có buồn hoặc có hành vi chống đối làm ảnh hưởng đến những hoạt động bình thường của trẻ. Những vấn đề này nếu thoáng qua trong một thời gian ngắn, trẻ sẽ được xem là có những biểu hiện của rối loạn tâm lý. Ngược lại, nếu những vấn đề trên diễn ra thường xuyên trong một thời gian dài, ảnh hưởng rõ rệt đến sinh hoạt và học tập, trẻ có khả năng mắc các rối loạn tâm lý, tâm thần (1,2).

Rối loạn tăng động kém chú ý – RLTĐKCY (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – ADHD) là một trong những rối loạn tâm lý thường gặp nhất ở trẻ em độ tuổi đi học. Bên cạnh RLTĐKCY, những rối loạn tâm lý thường gặp nhất ở trẻ em gồm rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn hành vi gây rối. Thống kê tại Mỹ cho thấy, cứ 100 trẻ em thì có khoảng 9 em mắc RLTĐKCY (3), 7 em mắc rối loạn hành vi gây rối, 7 em mắc rối loạn lo âu và 3 em mắc trầm cảm (4). Tại Việt Nam, trong 100 trẻ em từ 6 đến 16 tuổi có khoảng 4 trẻ mắc RLTĐKCY, 7 trẻ mắc rối loạn lo âu, 7 trẻ có vấn đề hành vi gây rối và 6 trẻ bị trầm cảm (5).

Việc can thiệp và điều trị những rối loạn tâm lý này thay đổi tùy theo độ tuổi của trẻ và mức độ của những biểu hiện. Ở độ tuổi nhỏ hơn 6, điều trị chủ yếu dựa vào can thiệp không dùng thuốc, trong đó phụ huynh và người chăm sóc trực tiếp đóng vai trò chủ lực. Với trẻ lớn hơn, việc điều trị thường là sự kết hợp giữa thuốc và can thiệp tâm lý. Một số trẻ có biểu hiện ảnh hưởng nặng đến khả năng sinh hoạt và hòa nhập của bản thân có thể phải sử dụng thuốc sớm. Nếu người mắc rối loạn không học được những kỹ năng do can thiệp không thuốc cung cấp, việc điều trị thuốc có thể kéo dài, thậm chí suốt đời. Ngược lại, có những trẻ lớn có biểu hiện không ảnh hưởng nhiều, đôi khi chỉ cần can thiệp không thuốc (1,2).

Photo by Zachary Kadolph on Unsplash

Việc can thiệp không thuốc chủ yếu áp dụng cho nhóm trẻ có biểu hiện nhẹ, chưa ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt và học tập. Nghiên cứu cho thấy, ngay khi trẻ có một số biểu hiện của rối loạn tâm lý, việc can thiệp sớm không dùng thuốc thông qua việc thay đổi cách phụ huynh tương tác với con mình có thể làm giảm nguy cơ trẻ mắc rối loạn tâm lý, tâm thần. Vì vậy, việc phát hiện sớm ngay khi trẻ bắt đầu có một số biểu hiện rối loạn tâm lý rất quan trọng, vừa để ngăn ngừa những nguy cơ tiến triển thành các rối loạn thật sự, vừa giảm thiểu khả năng điều trị bằng thuốc (1,2).

BS. Phạm Minh Triết

Tài liệu tham khảo:
1. American Academy of Pediatrics. AAP Developmental and Behavioral Pediatrics. 2nd ed. 2018.
2. Rey JM, Martin A, editors. M Rey’s IACAPAP e-Textbook of Child and Adolescent Mental Health. Geneva: International Association for Child and Adolescent Psychiatry and Allied Professions; 2019.
3. Danielson ML, Bitsko RH, Ghandour RM, Holbrook JR, Kogan MD, Blumberg SJ. Prevalence of Parent-Reported ADHD Diagnosis and Associated Treatment Among U.S. Children and Adolescents, 2016. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology. 2018 Mar 4;47(2):199–212.
4. Ghandour RM, Sherman LJ, Vladutiu CJ, Ali MM, Lynch SE, Bitsko RH, et al. Prevalence and Treatment of Depression, Anxiety, and Conduct Problems in US Children. The Journal of Pediatrics. 2019 Mar 1;206:256-267.e3.
5. Weiss B, Dang M, Trung L, Nguyen MC, Thuy NTH, Pollack A. A Nationally-Representative Epidemiological and Risk Factor Assessment of Child Mental Health in Vietnam. Int Perspect Psychol. 2014;3(3):139–53.